Geschiedenis van Jorwert

Jorwert ligt in het hart van het vroegst bewoonde terpengebied van Friesland. Aangetoond is dat voor het ontstaan van de Middelzee de kleistreek van Littenseradiel direct aansloot op het veengebied. De oude Friezen pasten zich verbazingwekkend goed aan de nieuwe omstandigheden aan. Veenboeren wisten zich in de loop der tijd tot kleiboeren om te vormen.

In vroeger tijd heette het terpdorp "Everwirdt" (de Wierde van Evert, een everzwijn. Evert was het totemdier van de vereerders van de god Freyr die bij de Friezen hoog in ere stond.

Uit oude geschriften en oorkonden is goed af te leiden hoe de huidige naam; Jorwert (1524) tot stand is gekomen door de eeuwen heen. Ewerwirdt, Jorwirg, Jorrert, Joerwert, Jorwerth (1403), Jorwird (1512).

Het gebied rond Jorwert was voor een belangrijk deel opnieuw gevormd door de Middelzee. Jorwert zelf lag op veilige afstand van de veranderlijke kuststrook en raakte in verval toen de Middelzee werd ingepolderd.

Kerk

In Jorwert verrees in de elfde eeuw na Christus, een grote uit tufsteen opgetrokken kerk. De naam van de kerk Redbadtsjerke stamt af van de patroon Sint Radboud. in die tijd Bisschop van Utrecht. De tufstenen kerk kent zowel Romaanse als Gotische stijlkenmerken, ondermeer het gevolg van de vele restauraties die in de loop der eeuwen zijn uitgevoerd. Er is een aparte website gemaakt over de Redbadtsjerke door de werk-groep historie (historie@jorwert.nl).

De kerk van Jorwert kreeg in de late Middeleeuwen het seendrecht (kerkelijke rechtbank) en was de hoofdkerk van dit gebied. Jorwert was het centrum van de wereldlijke en geestelijke rechtspraak, hoofddecanaat. De term “seend” is afgeleid van synode. Een seend behandelde zaken rond ontucht en overspel, maar behandelde ook aanklachten wegens ketterij en deed aan de bestrijding van hekserij.

Baarderadeel

Wapen

Jorwert maakte in de periode 1636-1916 deel uit van de Grietenij Baarderadeel. Baarderadeel was de vierde grietenij van Westergo (1369). De sterren in het wapen zijn waarschijnlijk afkomstig uit de familiewapens van Aylva en Heringa. De adelaar is een veel voorkomend symbool in zowel Friese persoons- als overheidswapens. Van 1916 tot 1983 werd de Grietenij Baarderadeel omgezet naar de gemeente Baarderadeel. In 1984 werd de gemeente Baarderadeel samengevoegd met de gemeente Hennaarderadeel tot het huidige Littenseradiel.

Het wapen van Jorwert symboliseert de twee voormalige landhuizen in het dorp als twee gouden torens. De blauwe paal is de Jorwerdervaart. De eikel komt uit het wapen van de familie Hettinga (van de Hesens state) en de adelaarskop komt uit het wapen van de familie Fons (van de Fons state). De ruiten in het schildhoofd zijn een symbool van gerechtigheid en geven aan dat Jorwert het oude hoofddorp was van Baarderadeel.

De geschiedenis van Jorwert gaat terug tot de 9^e eeuw na Christus. Een stille getuige van die vroege periode is het zogenaamde ‘Amulet van Jorwert’ . Dit amulet is in de buurt van Jorwert gevonden en stamt uit de negende eeuw. Het is vermoedelijk achter-gelaten door een pelgrim. Het amulet bevindt zich nu in het Fries Museum in Leeuwarden.

Er bestaan nog oude ansichten van Jorwert met foto’s uit het begin van de vorige eeuw. Één van de typische sporten in Jorwert is ‘Tippen’. Zoals uit het krantenartikel hiernaast blijkt was Jorwert een van de drie plaatsen in Friesland waar het tippen werd beoefend.

Onlangs publiceerde de gemeente Littenseradiel op DVD de in 1952 gemaakte film ‘Zoeklicht op Baarderadeel’ van filmmaker Han de Vries. We hebben er enkele fragmenten uitgehaald die betrekking hebben op Jorwert:

Bron: Uit de Geschiedenis van Jorwert, Jolt Oostra Rzn 1993 en Hir is eskriven, Rolf Bremmer 2004

Copyright ® 2016 Doarpsnut