DVD
100 jr. Hâld Moed
Inhoud
Ontwikkelingen
in 1800 op het gebied van arbeid zijn van grote invloed geweest op het leven
van de mensen in die tijd. De zich snel ontwikkelend techniek van de
mechanisatie van werkzaamheden die tot dat moment door mensen handen verricht
werd, de zich uitbreidende toepassingen van de stoommachine, telefonie, elektriciteit, vervoer (trein, tram, fiets en eind 1800 de
auto), de verbeteringen in de gezondheidzorg, afschaffen van de kinderarbeid,
ontwikkeling en toegankelijkheid van het onderwijs hebben er toe bijgedragen
dat welzijn en welvaart voor mensen verbeterde en er daardoor voor mensen meer
vrije tijd ontstond. Ook in bestuurlijk Nederland deden zich veranderingen voor
die geleid hebben tot een grotere participatie van mensen op lokaal en
nationaal bestuurlijk terrein. De standsverschillen tussen mensen werden
kleiner en de sociale mobiliteit nam toe.
Als
gevolg van deze ontwikkelingen ontstond de behoefte aan de organisatie van
vrije tijdsbesteding, liefdadigheid, arbeid, verzekeringen, cultuur en
wetenschap (sportsocioloog Stokvis).
In het 2e
deel van 1800 en in de loop van 1900 zijn op allerlei terreinen verenigingen
opgericht Zo ook in Jorwert: 1869 de ijsclub, 1877 een toneelvereniging, in
1899 de afdeling Jorwert van de Nederlandse vereniging tot afschaffing van
Sterken drank, 1907 de begrafenisvereniging, in 1913 de kaatsvereniging, in
1914-1915 een tipvereniging als onderdeel van de kaatsvereniging (weer
opgedoekt na 1 jaar en in 1964 werd Reitsje Him opgericht), in 1919 lag het
reglement voor dorpsbelang klaar, in 1951 werd de damclub opgericht gevolgd
door het kerkkoor in 1959.
2. Ontwikkeling
van het kaatsen.
Kaatsen
is een sport die al eeuwen lang in diverse vormen beoefend wordt. De basis van
het spel is naar verluid gelegd door Franse monniken in de 12 eeuw en raakte
buiten het klooster bekend als het spel met de handpalm. Speelvelden waren er
niet en er werd dus op straat “gekaatst”. Uit archieven wordt duidelijk dat dat
niet altijd en overal getolereerd werd zoals blijkt uit keurboeken: in 1580 en
in 1581 was het in Leeuwarden verboden”so wel olde als jonge personen op de
kerckhoven, noch in de kercken, noch in kloosters speelen, noch balslean”.
Kaatsen
was aanvankelijk een bezigheid voor de gegoede burgerij en werd gespeeld in overdekte
kaatsbanen. Kaatsen voor de gewone mens werd vooral als volksvermaak op
kermissen gespeeld.
In loop
van de 19e eeuw gaat de gegoede burgerij zich naar Engels voorbeeld
bemoeien met de organisatie van de sport. Zij willen de oude volksvermaken dus
ook het kaatsen losmaken van kermis, kroeg en kastelein en verheffen tot
moderne, goed georganiseerde en gereglementeerde sporten.
De
oprichting van de Franeker PC in 1853 is daar een voorbeeld van.
In 1897
wordt de kaatsbond, de NKB, opgericht; er zijn op dat moment 25
kaatsverenigingen. In dat zelfde jaar wordt de 1e Bondsdag
georganiseerd; de partij die tegenwoordig door het leven gaat als het
Nederlands Kampioenschap en jaarlijks één van de meest aansprekende partijen
is.
Voordat
de kaatswereld de huidige vorm kon bereiken, zijn er de nodige ontwikkelingen
geweest.
Van 1904
tot 1915 bestond er naast de NKB de Nederlandsche Amateurs Kaatsvereniging die
het kaatsen om de eer en niet om de toen aanzienlijke geldprijzen, nastreefde.
Na 10 jaar ging deze vereniging op de NKB. In 1934 werd de Christelijke Bond
voor de Friese Kaassport opgericht. Pas in 1994 ging deze bond op in de KNKB.
Vrouwen kwamen in het kaatsen niet voor ondanks de poging van Pim Mulier dit te
wijzigen. In 1915 organiseerde hij een demonstratie kaats- partij voor 2
vrouwen parturen in Harlingen. Pas na de oorlog, nadat in die jaren in Jorwert
een broeinest van het vrouwen kaatsen was ontstaan, heeft het vrouwen kaatsen
zich ontwikkeld.
Voor de
jongens was het kaatsen al eerder toegankelijk met vanaf 1903 de Freule partij
als jaarlijks hoogtepunt en vanaf 1910 de Jong Nederland partij ( nu het
Nederlands Kampioenschap).
Na 2e
wereld oorlog emancipeerde het kaatsen: vrouwen en meisjes hebben hun eigen
partijen en klassiekers met voor iedere leeftijdscategorie mooie partijen.
Naast de
al genoemde PC, Bondspartij en Freule worden er vanaf de 2e helft
van 1900 de volgende inmiddels klassieke en jaarlijks terugkerende partijen
georganiseerd:
Sinds
1957 bondswedstrijd voor Schooljongens ( nu het Nederlands Kampioenschap)
Sinds
1968 bondswedstrijd voor Jongens ( nu het NK)
Sinds 1978 bondswedstrijd voor Dames of te wel de PC voor Dames
Sinds
1984 bondswedstrijden voor Schoolmeisjes en Meisjes (nu het NK)
Sinds
1992 bondswedstrijd voor pupillen.(nu het NK)
Ook in
Jorwert werd er gekaatst op kermissen en via de kroeg. 250 jaar geleden werd op
26 july 1762 het kaatsen om de zilveren bal georganiseerd door castelein Piter
Jelles. Zijn opvolger castelein J.P. Goslige organiseerde vanuit het wapen van
Baarderadeel in 1770 kaatsen om de zilveren bal en in 1771, 1772, en 1775 zelfs
kaatsen om de gouden bal. Ook casteleinsche Aukje Sjoerds liet zich niet
onbetuigd en organiseerde kaatsen in 1805 om zilveren lepels.
In 1865
deden als partuur no.2 E.O. Hogenbrug en
P.S.Felkers uit Jorwert mee aan de PC en in 1893 waren Fokko Ydema en Tj.
Takema uit Jorwert present op de PC.
De 1e
kaatsvereniging in Jorwert, Al Dwaende Leart Men werd 1904 opgericht maar na 3
jaar volgde de ondergang van deze
vereniging.
Een
herstart van een kaatsvereniging in Jorwert vond plaats in onder de naam
vereniging Hâld Moed op 17 juny 1913. Het bestuur werd gevormd door Pieter de
Vries (vz), W.C. Ydema (secr.), Tj.Kampstra (penningmeester) en de keurmeesters:
Wolter Veenstra, Ate Douma, Folkert Jacobsma, Jan van der Werf, en Johannes
Brouwer. De vereniging had 44 leden en een begroting van 53 gulden.
In 1923
sloot Hâld Moed zich aan bij de Nederlandse Kaats Bond.
Er vonden
nog een aantal opmerkelijke zaken plaats in Jorwert:
Vanaf
1940 werden er in Jorwert vrouwen partijen georganiseerd, in 1947 werd er op
het dorpsfeest met gemengde (2 mannen en 1 vrouw) parturen gekaatst, in 1948
was er een 3e prijs op de Jong Nederland partij voor Hâld Moed
bestaande uit: P. Greijdanus, P. de Groot en J.Reitsma.
In 1952
mag Jorwert een vrije formatie partij voor Jongens organiseren van de
kaatsbond, en in 1956 wordt de afdeling Dames opgericht: vz. Gaiske Meinsma
Greijdanus, secr.Aaltje Sienema en penningmeester Jantje Meijer de Jong: het
begin van de entree van het vrouwen kaatsen.
Bijzonder:
in het bestuur werd later een apart bestuurslid benoemd voor vrouwen leden van
buiten Jorwert, want er moest door vrouwen gekaatst kunnen worden.
De eerste
onofficiële dames partij wordt in 1957 georganiseerd.
In 1974
wordt de 1e afdelingspartij voor vrouwen gespeeld met winst voor Eef
Dijkstra Rodenhuis, Hennie Koldijk Smink en Afke Siderius Dijkstra en in 1975
wordt in het café in Jorwert afgesproken dat vrouwen die aan officiële door de
kaatsbond georganiseerde partijen mee willen doen, lid van de bond moeten
worden: het wilde is er vanaf!
Anno 2013 zijn de vrouwen in alle categorieën
present: van welpen tot en met de hoofdklasse dankzij de initiatieven van de
kaatsvrouwen uit Jorwert uit de jaren 1940 en 1950.
Maar ook
de schooljongens konden er in jaren ’70 wat van: in 1974 op de bondswedstrijd
voor jongens een 4e prijs voor Y.Arends, E. van der Hem en W.
Dijkstra.
In 1978
is de 1e PC vrije formatie voor Dames in Jorwert met de premie voor
Hennie Koldijk en in hetzelfde jaar een 4e prijs op de bondspartij
voor jongens voor W.Dijkstra, E.van der Hem en F.Kingma. Op de Bondswedstrijd
voor Jongens in 1995 wonnen Rintsje van
der Heide en Emke Siderius de 3e prijs voor Jorwert en op de
Bondswedstrijd in 1998 was er een 6e prijs voor het Jorwerter
partuur Koos Veltman, Emke Siderius en Pieter Zondervan.
In de 100
jaar dat de vereniging bestaat, is Hâld Moed voor de dorpsgemeenschap en het
kaatsen belangrijk geweest en nog steeds. Baanbrekend werk is verzet voor het
vrouwenkaatsen: Jorwert is de bakermat van het vrouwen kaatsen en ook voor het
jongenskaatsen heeft de vereniging het voortouw genomen om het vrije formatie
kaatsen voor de jongens categorie te ontwikkelen. Voor de (kleine
)dorpsgemeenschap is de vereniging belangrijk voor zowel het kunnen sporten in
eigen dorp voor alle leeftijden als voor de sociale samenhang in het dorp.
Kaatsen tijdens de Merke, de leden partijen waarbij iedereen die dat wilt kan
aansluiten, de trainingen voor de jeugd, maar ook de vrijwilligers van de
catering, materiaal onderhoud, bestuurstaken en de sponsors uit het dorp voor
de partijen met vaak (nog steeds) het café voor de 3e helft,
onderstrepen het maatschappelijk cement van de vereniging voor het dorpsleven.
Vanaf de
zestiger jaren heeft de vereniging een stabiel leden aantal: gemiddeld 120
leden. De begroting is gegroeid van fl. 53 bij de start, fl
Hoe zien
de volgende 100 jaar er uit? Blijft de rol van de vereniging voor de
dorpsgemeenschap onveranderd belangrijk?
Talent is
er altijd geweest in Jorwert en ook anno 2012; dat is gebleken uit de
resultaten van het Jongens partuur 2012 bestaande uit Thomas Kuperus, Jorrit
Meinsma, Hylke Zondervan en reserve Bonne Hylkema. Zij kaatsten twee 3e
en één 4e prijs bij elkaar in de Jongens partijen van de KNKB 2012,
een prestatie van formaat en er komen nog een aantal talenten aan dus dat
belooft wat voor de toekomst.
Hoe gaat
de vereniging met deze talenten de toekomst in, hoe ziet de toekomst van Hâld
Moed er als vereniging uit en wat is de toekomst van het kaatsen? Voorzitter,
Jan Strikwerda en penningmeester, Harry Kaspers, en kaatsers/sters van toen en
nu aan het woord over deze vragen in het Wapen van Baarderadeel waar het
allemaal begon.
|
Feiten algemeen |
PC |
|
|
|
1854 |
|
start van de PC wedstrijden |
|
|
1859 |
|
geen PC ivm pokken epidemie |
|
|
1865 |
|
PC partuur nr. 2 uit Jorwert |
E.O. Hogenbrug & P.S.Felkers |
|
1866 |
|
geen PC ivm cholera epidemie |
|
|
1893 |
|
PC partuur Jorwert |
Fokke Ydema & Tj. Takema |
|
1943 |
|
geen PC ivm de 2e wereldoorlog |
|
|
1944 |
|
geen PC ivm de 2e wereldoorlog |
|
|
|
|
Bondswedstrijd senioren |
|
|
1897 |
|
start van de Bondswedstrij senioren |
|
|
1905 |
|
9e bondspartij in Marssum |
Jorwerter deelname: broers Ydema |
|
1943 |
|
geen wedstrijd uit protest tegen
bezettingsmaatregelen van de Duitsers |
|
|
1944 |
|
geen wedstrijd uit protest tegen
bezettingsmaatregelen van de Duitsers |
|
|
|
|
Jong Nederland partij |
|
|
1910 |
|
Start van de Jong Nederland partij |
|
|
1914 |
|
geen wedstrijd ivm de oorlogsomstandigheden |
|
|
1943 |
|
geen wedstrijd uit protest tegen
bezettingsmaatgerelen van de Duitsers |
|
|
1944 |
|
geen wedstrijd uit protest tegen
bezettingsmaatregelen van de Duitsers |
|
|
1948 |
|
3e prijs Jong Nederland partuur Jorwert: |
P. Greijdanus, P. de Groot en J.Reitsma |
|
|
|
Freule partij |
|
|
1903 |
|
start van de Freule Partij |
|
|
1914 |
|
geen wedstrijd ivm de oorlogsomstandigheden |
|
|
1943 |
|
geen wedstrijd uit protest tegen bezettingsmaatregelen
van de Duitsers |
|
|
1944 |
|
geen wedstrijd uit protest tegen
bezettingsmaatregelen van de Duitsers |
|
|
|
|
Bondswedstrijd voor Pupillen |
|
|
1992 |
|
start van de Bondswedstrijd voor pupillen. |
|
|
|
|
Bondswedstrijd voor Schooljongens |
|
|
1957 |
|
start van de Bondswedstrijd voor schooljongens |
|
|
1974 |
|
4e prijs schooljongens partuur Jorwert |
|
|
|
|
Bondswedstrijd voor Jongens |
|
|
1968 |
|
start van de Bondswedstrijd voor jongens |
|
|
|
|
|
|
|
1978 |
|
4e prijs jongens partuur Jorwert |
W.Dijkstra, E. van der Hem en F. Kingma |
|
1995 |
|
3e prijs voor het partuur (2 tal) uit Jorwert |
R. van der Heide en E.Siderius |
|
|
|
Bondswedstrijd voor Schoolmeisjes |
|
|
1984 |
|
start van de Bondswedstrijd voor schoolmeisjes |
|
|
|
|
Bondswedstrijd voor Meisjes |
|
|
1984 |
|
start van de Bondswedstrijd voor meisjes |
|
|
1984 |
|
3e prijs voor het partuur uit Jorwert |
J.Koldijk, M.Koldijk en A. Dijkstra |
|
1985 |
|
3e prijs voor het partuur uit Jorwert |
J.Koldijk, A.Dijkstra en L.Agricola |
|
1986 |
|
3e prijs voor het partuur uit Jorwert |
J.Koldijk, R.Oostenbrug en A.Dijkstra |
|
|
|
PC en Bondswedstrijd voor Dames |
|
|
1978 |
|
start van de Bondswedstrijd voor dames |
|
|
|
|
te Jorwert |
|
|
1977 |
|
start van de PC voor vrouwen in Weidum |
|
|
1977 |
|
premie voor H.Koldijk-Smink |
|
|
1980 |
|
premie voor H.Koldijk-Smink |
|
|
1994 |
|
3e prijs voor J.Koldijk |
|
|
|
|
|
|
|
Kaatsen in Jorwert |
|
||
|
1762 |
26.7 |
kaatsen om de zilveren bal |
castelein Piter Jelles |
|
1770 |
25.9 |
kaatsen om de zilveren bal |
castelein J.P. Gosliga |
|
1771 |
23.9 |
kaatsen om de gouden bal |
castelein J.P. Gosliga |
|
1772 |
|
kaatsen om de gouden bal |
castelein J.P. Gosliga |
|
1775 |
|
kaatsen om de gouden bal |
castelein J.P. Gosliga |
|
1805 |
|
kaatsen om zilveren lepels |
casteleinsche Aukje Sjoerds |
|
1865 |
|
PC partuur nr. 2 uit Jorwert |
E.O. Hogenbrug & P.S.Felkers |
|
1893 |
|
PC partuur Jorwert |
Fokke Ydema & Tj. Takema |
|
1904 |
|
oprichting afdeling (kaatvereniging) "Al
Dwaende leart men" te Jorwert |
|
|
1905 |
|
9e bondspartij in Marssum |
Jorwerter deelname: broers Ydema |
|
1907 |
|
einde van de afdeling "Al Dwaende leart
men" |
|
|
1913 |
17.6 |
oprichting Hâld Moed |
bestuur: |
|
|
|
|
vz: Pieter de Vries |
|
|
|
|
secr. W.C. Ydema |
|
|
|
|
penningm:Tjalling Kampstra |
|
|
|
|
Keurmeesters: |
|
|
|
|
Wolter Veenstra |
|
|
|
|
Ate Douma |
|
|
|
|
Folkert Jacobsma |
|
|
|
|
Jan der Werf |
|
|
|
|
Johannes Brouwer |
|
|
|
aantal leden |
plm. 44 |
|
1915 |
|
op initiatief van Pim Mulier demo partij van 2
parturen vrouwen kaatsen |
|
|
|
|
in Harlingen |
|
|
1923 |
|
Hâld Moed lid van de Ned. Kaats Bond |
|
|
1940 |
|
Landelijke pers voor Anneke Wieling uit Wier
in het Jongenspartuur Wier |
|
|
|
|
begin van "wilde" kaatspartijen voor
vrouwen in Jorwert |
|
|
1947 |
|
gemengde parturen op het kermiskaatsen |
|
|
|
|
( 2 mannen en 1 vrouw per partuur) |
|
|
1948 |
|
Jong Nederland partij |
3e prijs partuur Jorwert: |
|
|
|
|
P. Greijdanus, P. de Groot en J.Reitsma |
|
1952 |
|
Hâld Moed krijgt toestemming van de NKB om een
vrije formatie Jongens te organiseren |
|
|
|
|
deze partijen worden tot 1964 georganiseerd. |
|
|
1956 |
|
oprichting van afdeling Dames kaatsen in |
vz: Gaiske Meinsma Greydanus |
|
|
|
Jorwert |
secr: Aaltje Sienema |
|
|
|
|
penningen: Jantje Meijer de Jong |
|
1957 |
|
1e onofficiele dames partij in Jorwert |
|
|
1963 |
|
50 jaar Hâld Moed |
|
|
1964 |
|
opheffing afdeling Dames en overgegaan |
|
|
|
|
in kv Hâld Moed |
|
|
1970 |
|
8e priis behelle op de Bond yn Frentsjer |
Kees Tijssen, Keimpe Koldijk en Theun Siderius |
|
1974 |
|
1e afdelingspartij Dames |
winst voor Eef Dijkstra Rodenhuis, |
|
|
|
|
Henny Koldijk Smink en Afke Siderius Dijkstra |
|
1974 |
|
bondswedstrijd schooljongens |
4e prijs partuur Jorwert |
|
|
|
|
Y.Arendz, E. v.d. Hem en W.Dijkstra |
|
1975 |
|
Vergadering in Jorwert |
dames die mee doen aan officiële KNKB wedstrijd |
|
|
|
|
moeten lid worden van een KNKB vereniging |
|
|
|
|
|
|
1976 |
|
D.E.L. Dames te Bolsward |
1e prijs: Janneke Pagels (Bolsward), Gretha
Runia |
|
|
|
|
(St.-Jacobiparochie) en Hennie Koldijk-Smink
(Jorwert). |
|
1977 |
|
1e PC vrije formatie partij dames in Weidum |
Hennie Koldijk de premie met partuur Deinum |
|
1978 |
|
1e Bondspartij Dames te Jorwert |
Hennie Koldijk de premie met partuur Deinum |
|
|
|
Besluit dat de dames PC van dat moment |
plaats van handeling: Wapen van Baarderadeel |
|
|
|
een uitnodigingspartij is. |
|
|
1978 |
|
4e prijs jongens partuur Jorwert op de Bond |
W.Dijkstra, E. van der Hem en F. Kingma |
|
1980 |
|
Het vrouwen kaatsen krijgt een eigen
Permanente Commissie en een A en B klasse |
|
|
1985 |
|
De PC van de vrouwen nodigt uit op sterkte: 10
x opslag, 10 x voorinsen en 10 x achterinsen. |
|
|
|
|
de parturen worden door loting samengesteld |
|
|
1995 |
|
3e prijs voor 2 mans partuur op de |
R. van der Heide en E. Siderius |
|
|
|
Bondswedstrijd voor Jongens |
|
|
1997 |
|
De PC voor vrouwen wordt een vrije formatie
partij |
|
|
1998 |
|
6e prijs partuur Jorwert op de Bond |
Koos Veltman, Emke Siderius en Piet Zondervan |
|
2012 |
|
KNKB afdeling Jongens Holwerd |
3e prijs Thomas Kuperus, Jorrit Meinsma |
|
|
|
|
Hylke Zondervan; Jongens partuur Jorwert |
|
|
|
KNKB afdeling Jongens Marssum |
4e prijs Thomas, Jorrit en Hylke |
|
|
|
KNKB afdeling Jongens Wier |
3e prijs Thomas, Jorrit en Hylke |
|
* 2013 |
|
Hâld Moed 100 jaar |
|